Bazılarınızın "Evet" diğerlerinizin ise "Hayır" dediğini duyabiliyorum. Bir kısmınız ise duruma göre değişebileceğini söyleyecektir. Bunların hepsi doğru olabilir. Elbette, bir de bilimsel deney ile bunun incelenmesi var. Psikologların deneyleri zaman zaman çok ilginç ama bir o kadar da basit olabiliyor.
Aslında bu deney hem psikologların hem de ekonomistlerin birlikte tasarladığı bir aktiviteyi içeriyor: bu bir oyun. Bu arada, ekonomistlerin sadece rakamsal verilerle uğraştığını düşünebilirsiniz ama onlar da ekonomik faaliyetlerde insan faktörünün nasıl bir rol oynadığını merak ediyorlar. Böylece verilen kararların arkasındaki mekanizmayı çözerek daha bilinir ve tahmin edilebilir bir süreç yaratmak peşindeler.
Oyunumuz çok basit. Tek bir kuralı var. İki kişiye 100 TL para veriliyor. Kurayla belirlenen kişi parayı nasıl bölüşeceğiyle ilgili diğerine bir teklif yapıyor. Kural şu: diğer kişi teklifi kabul ederse teklif edilen şekilde parayı bölüşecekler. Ancak kişi teklifi kabul etmezse ikisi de hiçbir şey alamayacak. Yani, ikinci bir teklif yapma veya pazarlık etme gibi bir şey mümkün değil.
Bu basit oyunu, oynayan iki kişi elbette bunun bir oyun olduğunu bilmiyor. Onlar gerçekten ortadaki parayı paylaşacaklarını düşünüyorlar. Böylece gerçek hayattan bir kesitte insan davranışları inceleniyor.
Böyle bir durumda siz teklifi yapacak kişi olsanız ne yapardınız? Muhtemelen yarı yarıya bölüşmeyi teklif edip eşitçe paylaşarak 50 TL yi cebinize koyar ayrılırsınız. Ya da başka bir şey mi teklif edersiniz?
Yapılan deneyde çoğunluğun, karşısındakine %50 ile %40 arasında bir oranı teklif ettiği görülmüş. İlk enteresan bulgu, teklif yapan hiç kimsenin paranın yarısından bir kuruş aşağı almayı düşünmemesi. Yani cazip bir teklif yaparak daha fazla parayı teklif ederek karşısındaki kişinin hayır deme ihtimalini ortadan kaldırmak gibi bir fikri olmamış. Uzmanlara göre, muhtemelen, teklif sahibi kendisini bir adım önde görerek daha azını almayı hiç düşünmezken, yarıdan daha azını karşı tarafa teklif etmesinin normal olacağını düşünüyor.
Bir diğer bulgu ise %30 ve aşağısında yapılan teklifin ise asla kabul görmediği. Şimdi hepinizin "Elbette etmez: neden adam bu kadar düşük bir teklifi kabul etsin ki?" dediğini duyar gibiyim. İşte psikologların hayret ettiği tam da bu davranış! Çünkü havadan 30 lira kazanma şansı varken hiç bir şey kazanmamayı tercih ediyor. Olaya adil paylaşım noktasından bakmadan cevap verirseniz, dürüst olun ki, hiç yerine 30 lira almak çok daha iyidir; mantıklı olan budur çünkü.
Ancak hemen herkes bu düşük teklife hayır derken, kendi kaybettiği parayı değil karşısındakinin ne kadar kaybettiğine bakarak hareket ediyor. Teklif verenin daha büyük kaybı olması, bu haksız bölüşüm teklifini yaparak gösterdiği "açgözlülüğün" cezalandırılması gerektiği yönündeki düşünceyle birleşince, hiçbir şey almadan masadan kalkmak daha "mantıklı" bulunuyor.
İnsanın nasıl karmaşık bir varlık olduğu şu basit oyunda bile ortaya çıkıyor. Ekonomistler de bu davranışın bir çok ekonomi teorisinin çöpe atılmasına neden olacağına inanıyor. En mantıklı davranması gereken alan olan maddi çıkarlar konusunda bile, insanın mantık dışı davranış sergilemesi, kolay kolay insan değer ve yargılarının yapay zekaya dönüştürelemeyeceğini bizlere gösteriyor.
http://www.psikolojitestleri.com
Online psikoloji testleri ve popüler psikoloji makaleler