Filmlerde, dizilerde şüphelinin yalan dedektörüne bağlanarak çeşitli sorulara verdiği cevapların bir cihaz yardımıyla doğru mu yalan mı olduğunun tespit edilmeye çalışıldığı sahneyi birçok kez görmüşsünüzdür.
Peki gerçekten bir yalanı tespit etmek, kişinin yalan söylediğini anlamak mümkün mü? Psikologlar, bazı ipuçlarının yalanı yakalamak için kullanılabileceğini söyüyor. Ancak, bu konuda doğru bilinen yanlışlar da o kadar çok ki.
Yalanı tespit etme hakkında 3 önemli mit var. Öncelikle, bir kişinin konuşurken saçıyla, parmaklarıyla, vb. şeylerle oynaması ya da gözlerini kaçırması yalan söylediği anlamına gelmiyor. İkinci olarak, birbirine çok yakın insanların, karşısındakine güveni yüksek olduğu için bazı şüpheli hareketleri görse bile yalan olduğunu anlaması çok zor. Yani yalan söyleyen bize yakın biriyse anlamamız imkansıza yakın. Üçüncü olarak, az göz kırpmak, sesin titremesi, konuşurken sık duraksama, gözbebeklerinin büyümesi, çenenin kalkması, kişinin gergin olması her zaman yalan söylediği anlamına gelmiyor.
Öyleyse, yalanı tespit etmek için nelere dikkat etmek gerekiyor? Psikolojik çalışmaların bize işaret ettiği 5 önemli nokta var ki, bunlar kişinin yalan söyleyip söylemediğini anlamak için anahtar rolü oynuyor.
Kişisel farklılıklar, yalan konusunda çok önemlidir. Her insanın yapısı ve karakteri farklılık gösterir. İçe kapanık ve sosyal gerginliği yüksek bir insanın bu haline aldanıp yalan söylediğine kanaat getirmek büyük hata olur. Bazı insanlar kişilik yapıları gereği yalan söylüyor gibi gözükse de, gerçekten yalan söylediğini ancak karşılaştırma yaparak belirlemek mümkün. Doğal hali, yalan söylüyor izlenimi veren kişilerin, gerçek olduğu kesin bilinen durumlarda sergiledikleri hal ve tavırları referans alarak, şüphenilen durumlarda ne ölçüde sapma olduğuna bakmak en doğru yoldur.
Mikro düzeyde mimikler yalanı ele verebilir. Bazı ufak yüz hareketlerinden yalanı anlamanın çok kolay olduğu araştırmalarda tespit edilmiştir. Problem ise, bu kadar mikro düzeydeki mimikleri tespit etme zorluğudur.
Ses seviyesindeki alçalma ve yükselmeler de oldukça önemli bir ipucudur. Sadece sese bakarak bile yalanı tespit etmenin mümkün olduğunu gösteren birçok çalışma mevcut. Gözler ise oldukça aldatıcı olabilir. Psikologlar gözleri kontrol etmenin kişi için çok daha kolay olduğunu ve yalanı gizlemeye yardımcı olduğunu tespit etmişler. Yani gözlere hiç bakmamak en iyisi.
Yalanı tespit etmek isteyen kişi sezgilerine daha çok güvenmeli. Bilinçli ve sistemli inceleyip düşünmek yerine, sezgilerin işaret ettiği yönde hareket etmek yalanı yakalamak konusunda şansımızı artırıyor.
Yalan söylemek, çok ciddi bilişsel bir süreç ve tabir-i caizse kişinin epey kafa yorması gereken bir durum. Birçok detayın uyumlu şekilde, şüphe uyandırmayacak biçimde, ince ince düşünülüp kurgulanması gerekir. Bu nedenle, yalan söyleyenin kafasını daha da yormak açık vermesine neden olacaktır. Mesela, bir çalışmada kişilerin anlattıkları hikayeyi sondan başlayarak başa doğru anlatmaları istenince yalan söyleyenlerin ciddi bilişsel yükleme nedeniyle hikayeyi doğru anlatmakta zorlandığı ortaya çıkmış.
Bugünden sonra, her haliyle tavrıyla size güven telkin edenleri ve hal ve tavırlarıyla kesin yalan söylüyordur diye düşündüğünüz herkesi, bir kez de tüm anlattığımız bilimsel gerçekler ışığında değerlendirin. Bakın bakalım yalanı tespit etmekte ne kadar başarılısınız.
http://www.psikolojitestleri.com
Online psikoloji testleri ve popüler psikoloji makaleleri