Halk içinde epey yaygın bir deyimdir sürüye uymak. Hep negatif çağrışımlı kullanılır. Yani kendin olamamak, başkasına boyun eğmek şeklindedir. Elbette bu yanlış bir anlamlandırma değil ama insan doğasını biraz bilsek belki de bu deyimi bu kadar kolay ve hakaret gibi kullanmazdık.
Aslına bakarsanız, hemen herkes boyun eğmek yerine kendi bildiği doğruyu ne pahasına olursa olsun savunacağını iddia eder. Ancak, meşhur bir sosyal psikoloji deneyi bunun tam tersini göstermiştir. Meşhur Amerikalı psikolog Solomon Asch, sol tarafta gördüğünüz resmi deneklere sormuş: Hangi seçenek ile sol taraftaki çizgi aynıdır diye. Beklentisi, insanların C şıkkını seçmesiydi fakat deneklerin % 76 sı en az bir kere A veya B seçeneğini işaretlemiş. Peki bu kadar açık ve net ortada olan doğru cevap yerine yanlışı seçtiler?
Deneyin dizaynında, denek ile beraber 7 tane deney ekibi üyesi bir masa etrafında oturuyorlar. Denek genellikle 6. sırada yer alıyor. Yani, kendisinden önceki, sözde diğer katılımcıların cevaplarını duyuyor. Toplamda 12 defa, bu gördüğünüz resimdeki cevaplar yer değiştirilerek soruluyor. Deney ekibi hep iki yanlış seçenekten birini söylüyor. Yani esas denek asla açık ve net ortada olan doğru cevabı diğerlerinden duymuyor.
Sonuç olarak, deneklerin %5 i her zaman diğerlerinin söylediği yanlış cevapları veriyor. Bir kere bile doğru şıkkı seçmiyor. Sadece deneklerin %25 i hiçbir zaman doğru cevaptan şaşmıyor. Genel olarak ise her 3 denemeden birinde denekler yanlış cevabı veriyor. Yani, zaman zaman cevaplarını değiştirerek doğru olanı da söylüyorlar ama ısrarcı davranmıyorlar.
Haliyle sonuçlara şaşıran Asch, deneklerle bir de yüz yüze görüşme yaparak neden göz göre göre yanlış cevabı verdiklerini soruyor. Herkes, diğer katılımcılardan farklı cevap verirlerse tuhaf bir durumda kalacaklarını düşündükleri için bu şekilde cevap verdiklerini söylüyor. Bazıları ise, diğerlerinin yanlış cevabı verdiğini bildiği halde, "gruba uymak" adına bilerek yanlış cevabı verdiğini ifade ediyor. Küçük bir kısım ise, grubun verdiği cevapların doğru olduğuna gerçekten sonuna kadar inandığı için onlarla aynı seçenekleri işaretlediğini bile söylüyor.
Asch daha sonra ufak bir değişiklik yaparak, deneyde sadece deneklerin sözlü değil yazılı olarak ve diğerleri görmeyecek şekilde cevap vermesini isteyince, gruba boyun eğme %12.5 a kadar düşüyor. Ancak daha sonra başka psikologların benzer deneylerinde, doğru cevabın çok daha kolay işaret edilebildiği ve deneğin cevabının grup tarafından bilinemeyeceği durumlarda bile oran %23 civarında bulunmuş.
Sürüye uyan bu insanların ortak özellikleri arasında, çok kaygılı, düşük statüye sahip, başkalarının kendisini onaylamasına çok ihtiyaç duyan ve otoriter kişiliğe sahip olmaları yer alıyor. Ayrıca, bizimki gibi doğu kültürlerinde boyun eğme teşvik edilip, pozitif bir davranış olarak görüldüğü için, bu kültürden gelen insanlarda gruba uyma davranışı daha fazla görülüyor.
Doğru cevabın hangisi olduğunun daha az belli olduğu durumlarda, çoğunluğa uyma davranışı da artıyor. Aslında, günlük yaşamın genellikle belirsizliklerle dolu olduğunu düşününce bu mantıklı bir sonuç gibi duruyor.
Boyun eğme ya da gruba uyma, adına her ne dersek diyelim hem iyi hem de kötü yönleri olan bir davranış. Eğer bu davranışı hiç göstermesek o zaman hayat çok zor olurdu. Bunu, ister basit banka kuyruğunu görüp sorgulamadan sıraya girmek olarak düşünün ya da ister kanunların yasakladığı bir şeyi, bu kanunun yanlış olduğunu bilsek bile, yapmamak olarak düşünün.
Bu davranışın negatifleri arasında ise, insanların sadece diğerleri söylüyor veya yapıyor diye yaptığı onlarca kötü şeyi sayabiliriz. Sırf arkadaşlarımıza mahçup olmamak, gruptan dışlanmamak için uyuşturucu denemek, alkol almak vb. bir çok olayı sayabiliriz. Kendi duygularımızın, hislerimizin ve fikirlerimizin işaret ettiği yönde ilerlemek pek çok konuda daha mantıklı olandır. Elbette, bu ağır baskıya karşı durabilmek ve hayatımızı zorlaştıracağını bilerek kendi yolumuzda yürümek hiç kolay değil.
http://www.psikolojitestleri.com
Online psikoloji testleri ve popüler psikoloji makaleler